خازنی – فیلسوف

  خازنی Al-Khazini  ( ابوالفتح عبدالرحمن منصور خازنی)، دانشمند ایرانی و یونانی تباری بود که در حدود سال‌های ۱۱۱۵ تا ۱۱۲۱ میلادی برآمد. خازنی در سده پنجم و ششم نقش مهمی در تدوین گاهشماری جلالی داشت. وی خزانه‌دار دربار سلجوقی در مرو نیز بود.  خازنی غلامی یونانی یا رومی بود که پس از پیروزی سلجوقیان بر امپراتوری روم شرقی همراه بسیاری از یونانیان بیزانسی دیگر به عنوان برده به آسیای مرکزی برده شد. خواجه اش علی خازن مروزی سبب شد تا در مرو تحصیلات علمی و فلسفی خوبی داشته باشد. زیجی تألیف کرد و آن را به‌افتخار سنجر بن ملکشاه بن الب ارسلان، فرمانروای خراسان، که بعداً به پادشاهی رسید، به زیج سنجری، موسوم ساخت.

خازنی در ۱۱۲۱–۱۱۲۲ کتاب میزان‌الحکمه را تألیف نمود که از مهمترین کتاب‌های قرون وسطی در زمینه مکانیک، تعادل مایعات و فیزیک است. این کتاب شامل جدول وزن‌های مخصوص چندین مایع و جامد و تاریخ مربوط به این موضوع است.   خازنی در زمینه‌های   متنوعی مطالعه داشت از جمله: نظریه گرانش (نیروی جهانی که به سوی مرکز عالم، یعنی مرکز زمین، هدایت می‌شود)، وزن هوا، اثر مویینگی، استفاده از آبسنج برای اندازه‌گیری چگالی و تخمین دمای مایعات، نظریه اهرم، استفاده از ترازو برای ترازسازی و برای اندازه‌گیری زمان. گویند سلطان اعظم سنجر او را هزار دینار فرستاد، اما خازنی آن را رد کرد و گفت: «مرا ده دینار زر هست و مرا سه دینار (در سال) کافی است و با من در خانه جز گربه‌ای نیست.»