روان شناسی عقده های روانی

برای دانلود فهرست و مقدمه بر روی  روان شناسی عقده های روانی کلیک کنید.

عُقده را بگشاده گیر ای منتهی

                               عقده سخت است بر کیسه تهی

                                                                   (مولوی)

فتادند در عُقده پیچ پیچ

                               که در حل آن ره نبردند هیچ

                                                                   (سعدی)

چنین گر عُقده­ای در کارم از افلاک خواهد شد

                         سر پا رشته عمرم گره چون تاک خواهد شد

                                                                (ملامفیدبلخی- ازآنندراج)

عقده، محصول فشارها و ناراحتی­های روانی و فکری، رنج­های شدید درونی ناشی از امیال سرکوفته است. به عبارت دیگر مجموعه­ ی گرایش های ناخودآگاه که حالات، رویاها، رفتار و کردارهای شخصی را نشان می­دهد، عقده نامیده می­شود.

آمارهای تکان­دهنده کشورهای پیشرفته صنعتی درباره تعداد روزافزون بیماران عصبی و روحی مبتلا به انواع عقده­ های روانی از جمله عقده حقارت، نشان­ده نده این واقعیت است که پیشرفت علم و پیروزی­ های اعجاب برانگیز تکنولوژی به تنهایی و بدون پشتوانه­ ی دیانت و ارزش­های الهی، اخلاقی و فضایل معنوی، قادر به تامین سعادت و آرامش باطنی بشر نیستند.

این اصطلاح عقده (Complex) که ابتدا توسط بلوئر عنوان شد به وسیله زیگموند فروید و سایر روانکاوان مورد قبول واقع گردید و در سال­های 1920- 1930 با استقبال عموم قرار گرفت.

در واژه­ شناسی روان کاوی این اصطلاح، ترکیبی از ویژگی­ها، خصوصیات، تمایلات، هیجانات، احساسات و کردارهای عاطفی متضاد فردی است که همواره در ضمیر ناخودآگاه باقی می­ ماند و مجموعه ­ای کلی به صورت تفکیک­ ناپذیر سازمان می­یابد و اجزاء وجودی شخص را تشکیل می­دهد.

عقده­ ها در نخستین سال­های حیات در محیط خاص انسانی هر فرد به وجود می­ آیند و در ریشه و سرمنشاء آن­ها همواره با دو قطب متضاد عشق- کینه روبرو می­شویم.

عقده­ ها به طور عادی بیماری­زا محسوب نمی­ شوند لکن بر اثر ندانم ­کاری­ها، سهل­ان گاری­ ها، خودکامگی­ ها، استبداد و جهل والدین و یا مربیان مسئول تربیت کودکان، زمینه بوجود آمدن عوارض ثانوی، رشد و شیوع چنین بیماری را فراهم می­ سازند. بدیهی است اگر راه حل طبیعی و معقول برای کودک در نظر گرفته نشود، اختلالاتی به صورت احساس عقده در خلق و خوی او بوجود می­ آید که استمرار یافتن و مزمن شدن آن در دوران بلوغ به صورت عقده حقارت تبدیل می­ شود.

بنابراین وقوع هر رخداد و رفتار منفی و سرکوبگر تاثیرگذار در زندگی دوران طفولیت، می­تواند در آینده­ ی او تبدیل به انواع عقده روانی شود. برای مثال: هنگامی که نوزادی به دنیا می­ آید ممکن است تاثیرات متفاوتی بر هر یک از اعضاء خانواده برجا بگذارد و منش و خلق و خو و نیز نگرش و برخورد آن­ها را دستخوش دگرگونی نماید. مادر طبعاً تمام توجه و محبت خود را به نوزاد معطوف و متمرکز می­سازد و تا  حدودی از کودک بزرگتر خود غفلت می­ورزد که همین امر موجب می­شود تا فرزند ارشد نسبت به نوزاد نورسیده احساس رقابت و حسادت کرده و در برابر مادر خود جبهه­ گیری نماید زیرا احساس می­کند که دستخوش بی ­توجهی و بی­ مهری قرار گرفته است. بدین ترتیب کودک در حالتی از احساسات متضاد میان عشق و نفرت قرار می­گیرد و مضطرب، مشوش و بی­قرار می­گردد و گاهی از رفتن به مدرسه امتناع می­ورزد و یا به خودارضایی و یا شب­ادراری مبادرت می­ورزد و لذا اگر این علائم رفتاری کودک روان­شناختی نشود و به صورت منطقی، عقلانی و هوشیارانه حل نگردد، زمینه­ ی «عقده مزاحم و ناخوانده» در ضمیر ناخودآگاه او ایجاد می­ شود که آینده­ ی او را دچار مشکلات روحی و روانی می­ سازد.

مهمترین و حساس­ ترین مرحله شکل­گیری ارکان شخصیت، خصائص فردی و اجتماعی انسان مربوط به مرحله دوران هفت­ سالگی او می­باشد که واکنش این رفتارها، کردارها، گفتارها و ذهنیت­ های تا حدود قابل توجهی متأثر از تربیت اکتسابی از محیط، نحوه ­ی آموزش، اعمال نفوذها و امر و نهی ­هاست و بخش دیگر آن مربوط به آثار و تبعات وراثت (ژنتیکی) می­باشد. در این حال اهمیت و حساسیت چگونگی تربیت و زندگی دنیای کودکان نسبت به بزرگسالان، عمیق­تر و بالاتر است. زیرا کارنامه و عملکرد تربیتی کودکان اعم از تجربه کردن، چگونه زیستن و تعامل داشتن با والدین و اطرافیانشان در دوران هفت سالگی یعنی در مرحله اول حیات بویژه بین پنج تا شش سالگی شکل و رشد پیدا کرده و در ضمیر ناخودآگاه او تثبیت و ذخیره می­شود و بدین ترتیب سرنوشت آینده او را تا کهن­سالی رقم می­زند.

علی­رغم اینکه خلق و خوی و منش اشخاص از لحاظ وراثت (ژنتیکی) با یکدیگر متفاوت هستند، لکن از لحاظ اکتسابی تربیت صحیح، عدم ایجاد بحران­های روحی عاطفی، برخوردهای معقول و سنجیده و پرهیز از محروم کردن کودک از حقوق اولیه و طبیعی خود می­تواند متضمن ساختار شخصیت سالم و مطلوبی را در دوره جوانی، میانسالی و کهن­سالی برای او به ارمغان داشته باشد. اما برخلاف آن اشخاص نامتعادل عقده­ای، از نظر روحی و روانی، افرادی منفی­ گرا و بزه کار که قربانی خودکامگی­ ها، جهل و استبداد و نیز فقر فرهنگی و تربیتی والدین می­باشند، بدیهی است اغلب چنین کودکانی عقده­ای در سنین بالاتر و بزرگسالی تصمیم می­گیرند که با ساختارشکنی­ ها از هر راه ممکن برای جبران کمبودهای بوجود آمده از دوران کودکی و نوجوانی خود، مرتکب ناهنجاری­های رفتاری افراطی و انتقام گرفتن بشوند تا بدین وسیله عقده ­های سرکوفته خود را استتار کرده و سپس به هر قیمتی که شده به اهداف خود دست پیدا کنند و موجبات تشفی خویشتن را فراهم سازند و یا از سوی دیگر ممکن است چنین افرادی راه دیگری را انتخاب نمایند و آن انزواگرایی، گوشه­گیری، افسردگی، اعتیاد یا توهم ­گرایی و …، می­باشند.

اگر ما در دوران زندگی بزرگسالی از نظر روحی و روانی و فکری سالم و طبیعی، سعادتمند و موفق می­باشیم و نیز در روابط خود با سایرین با عشق و محبت، احترام و یا برعکس کینه ­توزانه و انتقام­جویانه نسبت به دیگران برخورد می­کنیم، بخاطر این است که بخش اعظم زیرساخت­های شخصیت و منش ما مرتبط به نحوه تربیت و رفتار اولیه توسط والدین و یا مربیان امر در دوران طفولیت ما می­باشد.

خاطر نشان می­ سازد نظام­های تشخیصی و آماری اختلالات روانی به ویژه دو نظام طبقه­بندی شده مهم و معتبر تحت عناوین (DSM)[1] و (ICD)[2] بر اساس سازمان جهانی بهداشت به شرح زیر تدوین و اختصاص یافته است:

1- تعریف اختلالات روانی بر مبنای طبقه بندی (DSM):

رفتار بالینی که نشانگر پریشان­ حالی (نشانه دردناک بودن)، ناتوانی و یا از دست دادن آزادی و استقلال، داشتن درد و رنج و افزایش خطر مرگ.

2- تعریف اختلالات روانی بر مبنای طبقه­ بندی (ICD):

وجود مجموعه­ ای از علائم و رفتارهایی که از نظر بالینی قابل تشخیص باشند. این علائم اغلب در ارتباط با اختلالات و پریشان احوالی در انجام فعالیت­ها و وظائف محوله شخصی فرد بیمار می­ باشند.

[1] ) Diagnostic and Statistical manual of Mental Disorders.

[2] ) International Classification of Diseases.