روان شناسی افسردگی

برای دانلود فهرست و مقدمه بر روی — کلیک کنید. 

اختلال افسردگی از زمان بابلی­ها شناخته شده بود. کلمه Depression یا افسردگی ازعبارت لاتین Deprimere به معنای در هم فشرده شدن مشتق شده است. لذا افسردگی به مفهوم فسردگی، انجماد، جمود، درهم فشرده شدن روح، غم و اندوه یا احساس بی­ارزشی و بی­ خاصیتی است. در اواخر قرون وسطی، رهبران مذهبی اروپا بر این عقیده بودند که افسردگی به واسطه­ی نفوذ و تسلط ارواح شیطانی بر انسان بوجود می­ آید.

«مارتین لوتر»، اصلاح­ طلب مذهبی آلمانی طی اظهار نظری چنین نوشت: «همه­ ی سنگینی روح و مالیخولیا از شیطان سرچشمه می­گیرد» کاربرد این اصطلاح مالیخولیا یا ملانکولیا، نسبت به افراد افسرده را جن­زده و شیطانی می­ نامیدند. به همین علت سالیان متمادی بیماران افسرده بویژه از نوع مزمن آن را با روش­هایی مانند شلاق زدن (برای خارج کردن ارواح شیطانی و جن) و جن­گیری تحت درمان قرار می­دادند.

بیماری افسردگی[1] ناشی از بروز تغییر اساسی و اولیه خلقی در انسان است یعنی تغییر خلق و خو در جهت غمگین شدن می­باشد و در صورت مداومت احساس غم و اندوه، ممکن است برای روزها،هفته­ ها، ماهها، سالها استمرار یابد و در مراتب و درجات مختلفی به همراه دگرگونی­ هایی در نحوه تفکر، رفتار، گفتار و نیز از نظر روحی و جسمی بروز و ظهور کند.

افسردگی حالتی توام با کاهش انرژی و بنیه همراه است، زیرا بیمار افسرده احساس خستگی، اضطراب، عجز و یأس می­کند و توان و تحمل کوچکترین مشکلات و سختی را ندارد و فاقد قدرت اراده و تصمیم­ گیری می­باشد و علاقه، انگیزه، ابتکار و خلاقیت نه تنها از خود نشان نمی­دهد بلکه گریزان بوده و از عدم توانایی خویش رنج می­ برد. بیمار احساس می­کند که قوای ذهنی، فکری و حافظه ­اش مضمحل و ناکارآمد شده است. همچنین احساس حقارت بر میزان اندوه و توهم و مالیخولیای او می­ افزاید. بیماران افسرده از نوع واکنشی، غالباً با مسئولین مافوق خود در محل کار درگیری ایجاد می­کند و در خانه با همسر و فرزندان خود مشکل دارد و سعی می­کند به گوشه­ گیری و عزلت ­نشینی بپردازد.

بیمار، درباره خود و محیط و آینده­ اش، استنباط و قضاوت منفی و نادرستی دارد زیرا تفکر و ذهنیت سیاه و بدبینانه­ ای او را احاطه کرده و روابطش را با دیگران مغشوش و مختل نموده است و موجبات ناراحتی خویشتن و مخاطبان خود را فراهم می ­سازد.

مطمئن­ ترین و دقیق­ترین طریق برای تشخیص افسردگی،انجام مصاحبه­ی کامل و جامع با بیمار است و نیز جمع ­آوری مدون اطلاعات و قرائن از نظر جنبه­ های وراثتی و تربیتی در خصوص چگونگی رفتار، کردار، گفتار، اندیشه و مشاهدات علائم بالینی واکنش­های بیمار می­باشد.

فرد بیماری که افسردگی او ناشی از اختلال خلقی است، محتوای طرز فکری، تمرکز فکری، نقطه­ نظرات، برداشت و قضاوت او دستخوش تغییرات می­شود به گونه­ای که فعل و انفعالات ذهنی به کندی و با دشواری اعمال می­گردد اما آن به طور صحیح انجام می­گیرد.

فرد افسرده، اوقات زیاد و نیرویی بیش از حد عادی صرف فکر کردن می­کند و موجبات خستگی و کسل شدن خود را فراهم می­سازد.

برای مثال: هنگامی که بیمار به مطالعه می­پردازد، بر اساس تداعی و معانی واژه ­ها، موضوعات و مسائل ذیربط، ناخودآگاه افکار گوناگونی به ذهن هجوم آورده و اتاق ذهنی را موقتاً تصرف عدوانی می­کند و رشته­ ی فکری او را از هم می­ گسلد یعنی رشته فکری دستخوش انقطاع پی در پی می­شود و از اصل مطلب مورد نظر دور می­سازد تا آنجایی که ممکن است ساعت­ها در افکار و تخیلات مختلف مستغرق و غوطه ­ور شود و وقتی که به خود می ­آید متوجه می­شود که تنها نگاهش به صفحه کتاب دوخته شده و به جز چند سطری چیزی مطالعه نکرده است و یا در حین انجام کارهای روزانه نیز ممکن است همین روال و اتفاق به گونه ­ای رخ دهد. لذا ماهیتاً پراکندگی و از هم گسیختگی فکری و عدم تمرکز فکر و ذهن و یا مغشوش بودن آن از علائم بارز بالینی این بیماری افسردگی بشمار می­رود.

از آنجایی که شالوده و ماهیت فکری بیمار، غم و اندوه و حزن است، نه تنها او در برابر حل مسائل و مشکلات زندگی، خود را عاجز و ناتوان می­بیند بلکه حتی در اتخاذ تصمیم در انجام ساده­ ترین کارهای روزمره را بغرنج و دشوار و یا گاهی ناممکن می­داند.

بیمار افسرده، در انجام کارها دچار شک و تردید می­شود و از طرفی به خاطر بیکاری و انفعال، احساس بی­خاصیتی، بطالت، طفیلی و سربار خانواده و جامعه بودن می­کند.

غالباً مبتلایان به افسردگی خلقی، علاقه و تلاشی برای بهبود ناراحتی خود نشان نمی­دهند و لذا این بیماری آن­ها ممکن است مدت­های مدیدی ادامه یافته و به صورت افسردگی بالینی مزمن در آید. به گونه­ای که اغلب علائم سایر اختلالات روانی از جمله وسواس، اضطراب، ترس و هراس شدید مرضی مستمراً رخ بنمایاند.

خلق انسان در حالت طبیعی قادر است که با شرایط محیط سازگاری داشته باشد اما خلق افسرده شده مزمن فاقد این قابلیت می­باشد زیرا چنین افسردگی، حالتی هیجانی است که منجر به کاهش و یا فقدان قابلیت ­ها و شایستگی­ ها می­شود.

وقوع یک تغییر یا انحراف در حالت طبیعی، خلق و رفتار به حالت افسردگی بر حسب شدت و طولانی و مزمن شدن آن، جنبه­ی بیمارگونه و مرضی به خود می­گیرد. لذا خلق، یک استعداد عاطفی زیرساختی شخصیتی شامل گرایش ­های هیجانی و غریزی بوده و به حالت­های روحی و روانی ما، جنبه­ی دوگانه مطبوع یا نامطبوع می­دهد یعنی بین دو قطب لذت و رنج، در حال نوسان می­باشد.

طی تحقیقات به عمل آمده از هر سه نفر، یک نفر در مقاطع مختلف زندگی به دوره­ای از افسردگی دچار می­گردند و از سویی، میزان ابتلاء به افسردگی در زنان دو برابر مردان گزارش شده است.

خاطر نشان می­سازد میزان رشد اختلالات روانی و شخصیتی بویژه در گرایش و ابتلاء شدید به افسردگی در ایران نسبت به معیارهای جهانی که حدود 3/7 تا 8/39 درصد است، از حد متعارف و مجاز بالا رفته و با رکوردشنی از خط قرمز عبور کرده و زنگ خطر و هشدار جدی برای دولتمردان، مسئولان، سازمان­ها و نهادهای ذیربط و متعهد کشور به صدا درآمده است.

لذا تا بیش از این دیر نشده باید آغاز نهضتی اساسی و کارشناسانه در سطح ملی در اولویت قرار گیرد و چاره­اندیشی شود. زیرا قریب به نیمی از افراد جامعه­ ی ایران مستعد ابتلاء به اختلالات روانی از جمله: اضطراب، تشویش، بی­قراری، عصبیت، ناامیدی و افسردگی، تشتت ذهنی و پریشانی می­باشند.

بدیهی است بار بسیار سنگین و کمرشکن ناشی از تشدید و شیوع بیشتر اختلالات روانی در جامعه، تاثیرات مخربی و گاهی جبران­ناپذیر در تمامی شئون زندگانی مردم از جمله در عرصه­های بهداشت عمومی، مسائل اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، امنیتی و سیاسی کشور به جا می­گذارد.

در اینجا اجمالاً توصیه می­شود که در راستای اعمال سیاست بهداشت روانی و حفظ سلامت جامعه، برای هر هزار نفر شهروند حداقل یک نفر روان­شناس کارآزموده در نظر گرفته شود. یعنی حدود 75 هزار نفر در سراسر کشور روان­شناس با تجربه و متعهد مورد نیاز مبرم است تا بتوانند در قالب مجموعه ­ی طرح ملی پزشک خانواده به طور موثر و مستمر در خدمت آحاد جامعه قرار گیرند.

[1] ) Depression