قدرت متافیزیک

به نام خدا

مقدمه :

واژه متافیزیک – متافیزیک متشکل از دو کلمه “متا” به معنای بَعد و “فیزیک” به معنای طبیعت است و در ترجمه‌های معمول آن را با “مابَعدالطبیعه” معادل می‌کنند.  متافیزیک به گفته ارسطو جست‌و‌جوی نخستین اصل‌ها و علت‌ها و بررسیِ بودن به مثابهء بودن است، پرسش‌های بنیادی متافیزیک درباره بودن، نبودن، شدن، یکی، بسیاری و… است. متافیزیک در این معنا به نوعی همان “آنتولوژی” ontology (وجودشناسی) یا بودن‌شناسی است.

مابعدالطبیعه یا متافیزیک شاخه‌ای از فلسفه است که به پژوهش درباره چیستی و کُنه وجود، زندگی و جهان به عنوان یک کل می‌پردازد. متافیزیک را ریشه فلسفه می‌دانند؛ بدین معنا که فیلسوفان نخستین عمدتاً به این حوزه از فلسفه می‌پرداخته‌اند. همان‌گونه که اپیستمولوژی (معرفت‌شناسی) epistemology، زیبایی شناسی aesthetics و… شاخه ای از فلسفه هستند .

مسائلی که در باب چیستی انسان هستند؛ همچون جبر و اختیار مسائلی که در باب چیستی جهان هستند؛ همچون ثبات و تغییر، و ذهن و ماده. مترادف متافیزیک مابعدالطبیعه است اما ماوراء الطبیعه، حکمت الهی می باشد . در آثار ارسطو این معرفت بعد از فیزیک (طبیعت ) قرار دارد. دانشی غیرمسبوق به علل اولی.مبادی اولیه. به عبارت دیگر متافیزیک ، موضوع مابعدالطبیعه «هستی» است .

ماورائ الطبیعه، علم نظری، حکمت نظری، حکمت الهی، ، عالم معقولات(الهیات، معقولات، شناسایی علل واصول اولیه) ، اصول مجرد و معنوی. فلسفه اولی، فلسفه علیا، علم اعلی، علم کلی و الهیات گفته می شود  .  مابعدالطبیعه یا متافیزیک کتابی از فیلسوفِ یونانی، ارسطو است. آنچه به اصطلاح مابعدالطبیعه نامیده می شود در هیئتی که هم اکنون داراست، کتابی یکدست نیست، بلکه مجموعه ای است از درس هایی که در دوره های گوناگون ارائه شده است. از همین جا معلوم می شود که چرا در این کتاب برخی مسئله های یکسان به چندین صورت متفاوت مورد بررسی قرار گرفته است. عنوان این اثر را که اصولاً از محل قرار گرفتن آن در آثار ارسطویی (بعد از طبیعیات) اخذ کرده اند، احتمالاً یکی از مشائیانی که قبل از آندرونیکوس زندگی می کرده است به او داده است و این عنوان، محتوای کتاب را نیز از آن جهت که ارسطو بر خلاف افلاطون، مابعدالطبیعه اش را بر پایه طبیعیاتش تأسیس می کند، به صورتی کاملاً درست نشان می دهد.

    بسیاری کلمه مابعدالطبیعه را با ماوراءالطبیعه مساوی پنداشتند و گمان کردند که موضوع این علم اموری است که خارج از طبیعت هستند در حالیکه مابعدالطبیعه یک دانش به حساب می آید ولی ماوراءالطبیعه مرتبه ای از عالم هستی است که ورای طبیعت و جهان مادی در نظر گرفته می شود. به عبارت دیگر مترادف قرار دادن دو واژه مابعدالطبیعه و ماوراء‌الطبیعه خطا است . زیرا مابعدالطبیعه بعد از مبحث طبیعیات در کتاب ارسطو بوده و ماوراءالطبیعه بر اساس وجود مضامین ماورایی در خود علم است؛ بنابراین، رابطه بین فیزیک (طبیعیات) و متافیزیک (مابعدالطبیعه) در علوم این است که متافیزیک عهده‌دار اثبات موضوع علم طبیعیات است، و بسیاری از اصول موضوعه علوم در این علم اثبات می‌شود و متافیزیکِ ارسطو به تبیین فلسفه مَشّاء می پردازد. اما فلاسفه اسلامی در این حوزه از قرآن کریم ، استنباط می کنند و به جوهرکائینات پی می برند« لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّهَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ »؛  ( هیچ نیرو و توانى جز از سوى خداوند بلندمرتبه و بزرگ نیست‏.)  واژه «حول» در لغت به معنای حرکت و جنبش، و «قوّه» به معنای استطاعت و توانایی است.  بنابر این، معنای عبارت فوق این است که :  هیچ حرکت و قدرتی در جهان آفرینش جز به مشیت خداوند متعال وجود ندارد.

« لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّهَ إِلَّا بِاللَّهِ الْعَلِیِّ الْعَظِیمِ »… ذکر افراد مؤمن و اولیای الهی است؛ آنان که حول و قوتى در مقابل قدرت و اراده و عظمت پروردگار متعال براى خود قائل نیستند، و در انجام وظایف بندگى و اوامر الهى پیوسته کوشا می‌باشند؛ از ظاهر و باطن، و در نهان و آشکار، عبادت و اطاعت خداوند متعال را به جا می‌آورند، و حالات بود و نبود، زیادى و کمى، مدح و ذم، و عزت و ذلت در نظر آنان برابر و یکسان است؛ زیرا همه این حالات مختلف از مبدأ واحد و از یک سر چشمه سرازیر می‌شود و جریان پیدا می‌‏کند.

آنان چون خداوند عزیز متعال را به عینه و از روی شهود، حاضر و محیط و ناظر و قیوم و مالک و سلطان دیده، و خود، بلکه همه موجودات جهان را در تحت نظر و احاطه و سلطنت و قیومیت او محو و فانى دیدند، قهراً و بی‌اختیار پیوسته در مقام عبودیت و بندگى و اطاعت بوده، و سراپا تسلیم و مطیع و خاضع شده، و هیچ‌گونه حول و قوتى از غیر او نخواهند دید . در این‌جا است که حقیقت «لا حول و لا قوه الا باللَّه العلى العظیم» را چنان‌که شایسته است مشاهده خواهند کرد؛ یعنى هیچ‌گونه قدرتی و تحولی در حالات مختلف جهان ، فرا کائنات و موجودات، و نیز هیچ‌گونه ظهور نیرو و قدرتى پدید نشود، مگر از او و به سبب او و هیچ موجودى را حول و قوتى از خود نیست.

مولف در باره متافیزیک به پژوهش و تدوین آن پرداخته است و اینک به‌ صورت کتاب حاضر تحت عنوان« قدرت متافیزیک » در 2 جلد به زیور طبع‌ آراسته‌ گردیده تا مورد استفاده پژوهشگران و سایر علاقه مندان عزیز قرار گیرد.

با سپاس و احترام – احمد علامه فلسفی